Rakst á þetta ágæta framtak á bloggvafri mínu um daginn. Eyjubloggarinn Hallgrímur Óskarsson hefur tekið saman lista um kosti og galla ESB aðildar og í athugasemdarkerfinu hafa vaknað ágætis rökræður um flokkunina. 

Í fljóti bragði sýnist mér listinn endurspegla ágætlega helstu atriðin sem haldið er á lofti í umræðunni um ESB. Eitt fannst mér þó vanta tilfinnanlega, en það er atriðið sem mér finnst skipta mestu máli í spurningunni um hvort við eigum að sækja um aðild í dag.

Fyrstu fjórir kostir ESB (af 10 kostum) sem Hallgrímur telur upp eru eftirfarandi: 

1. Bætir ímynd Íslands erlendis um traust og stöðugleika

2. Stöðugra efnahagsumhverfi, lægri vextir og engar verðtryggingar

3. Stöðugur gjaldmiðill (evran) - Ekki hægt að "ráðast" á hann. Lægri myntkostnaður

4. Góðar líkur á lægra og stöðugra verðlagi vegna lægri vaxta og stöðugri efnahags

Áður en lengra er haldið þá tek ég fram að ég er mjög skeptískur gagnvart því sem venjulega er kallað "kalt hagsmunamat". Menn gleyma iðulega hversu gríðarlegar takmarkanir eru á útreikningum á kostum og göllum. Fyrir það fyrsta veit enginn nákvæmlega hvaða verðmæti eiga að liggja matinu til grundvallar; eru það peningar og nytjar eða lífsgæði og hamingja (og hvað nákvæmlega merkja þessi hugtök)? Mannheimar eru líka ótrúlega flókið skipulag sem við skiljum ekki nema að mjög litlu leyti - mjög lítil breyting getur haft miklar og ófyrirsjáanlegar afleiðingar o.s.frv.  

Óvissan er venjulega miklu meiri en sérfræðingar láta í veðri vaka þegar þeir kynna hagsmunaútreikninga sína í línu- og súluritum. Það er þægilegt og veitir öryggiskennd að hafa tölur í hendi og telja sig þar með skilja heiminn, en oftar en ekki er fólk að blekkja sig og skapa falskt öryggi. Ef einhver lexía er fólgin í hruni fjármálakerfisins þá er hún að útreikningar blekkja.

Hagsmunaútreikningar, sér í lagi hagfræðirannsóknir, eru líka því marki brenndir að þeir gera ráð fyrir stöðugum heimi og taka lítið tillit til breytinga í tíma. Maðurinn lærir af reynslunni og gerir ráð fyrir að það sem gerðist í gær og fyrradag muni gerast aftur á morgun. En einn daginn gerist eitthvað óvænt og reglan fellur um sjálfa sig. Hrun fjármálakerfisins er einmitt slíkur dagur.  Eftir lengsta hagvaxtarskeið sögunnar blasir við meiri samdráttur en elstu menn muna - og hafa þeir nú upplifað ýmislegt um dagana. 

Sagan segir okkur að slíkar niðursveiflur hafa í för með sér miklar breytingar á samfélaginu og óvissan er því meiri en áður. Á fáum stöðum er þetta jafn augljóst og í Evrópu. Kostirnir sem Hallgrímur telur upp eru vissulega til staðar þegar menn bera saman Ísland og Evrópusambandið síðastliðin ár (raunlaun hækkuðu miklu hraðar hér árin á undan) að ég tali ekki um síðastliðið hálft ár. En þetta tímabil er aðeins lítið augnablik í sögunni. Óvissan blasir við þegar við horfum fram veginn.

Hér eru tveir stærstu þættirnir sem hvað mest óvissa ríkir um í ESB: 

Bankakerfið: Fjármálahrunið hófst í Bandaríkjunum og margir álíta því að vandræði bankakerfisins séu mest þar. Þetta er mikill misskilningur. Hlutdeild evrópska bankakerfisins í landsframleiðslunni hefur stækkað meira en hlutdeild bandaríska bankakerfisins. Skuldastaða evrópska bankakerfisins er tvöfalt verri en í BNA þegar miðað er við gírunarhlutföll (leverage) (ESB 1:61, BNA 1:30). Efnahagsreikningur evrópskra banka er að minnsta kosti jafn illa útleikinn og sá bandaríski vegna eitraðra veða og útlána. Það sem verra er, ESB bankarnir hafa ekki mætt tapinu nema að mjög litlu leyti (17%) á meðan BNA bankarnir eru langt komnir í hreinsuninni.

Skv. IMF voru bankar BNA búnir að afskrifa 510 milljarða dollara í árslok 2008 á meðan ESB bankar afskrifuðu 154 milljarða. Á næsta ári áætlar IMF að BNA bankar þurfi að afskrifa 550 milljarða árið 2009 og ESB bankar 750 milljarða (tölurnar eru miklu verri ef bresku bankarnir eru teknir með í úrteikningin fyrir ESB).  

Ólíkt BNA er engin áætlun til í ESB um hvernig á að bregðast við þessu tapi. Starfsemi bankanna þvert á landamæri ESB skapa gríðarleg pólitísk vandræði (eins og Íslendingar þekkja þjóða best, sbr. Icesave) og flækir málið óendalega mikið. Þessi óvissa hefur gert það að verkum að hinn gallharði evru- og Evrópusinni, Wolfgang Munchau,hjá FT hefur miklar áhyggjur af framtíð myntsamstarfsins. 

Evran: Það er nær öruggt að næsta stig kreppunnar mun snúa að fjárlagahalla og slæmri skuldastöðu aðildarríkjanna (11 af 16 evrulöndunum skulda meira en 60% af VLF). Hvernig ætla evrulöndin að fjármagna fjárlagahallann og fleyta skuldunum áfram? Það er deginum ljósara að Írar, Portúgal, Spánn, Ítalía og Grikkland munu ekki skuldsetja sig skv. kjörunum sem þeim bjóðast nú á lánamörkuðum. Markaðirnir eru í raun lokaðir og öll löndin eru á athugunarlista lánshæfisfyrirtækjanna með neikvæðum horfum. Áður fyrr hefðu þessi lönd einfaldlega látið seðlabankann fjármagna hallann og eftirlátið verðbólgunni að éta upp ósjálfbæru skuldirnar (eins og BNA, Japan og Bretland eru nú að gera). Til þessa ráðs geta evrulöndin ekki gripið nú. Af þessum sökum standa þessar þjóðir frammi fyrir skulda-verðhjöðnun, sem þýðir hækkandi raunvexti og vítahring minnkandi eftirspurnar. 

Viðbrögð ESB hafa einkennst af aðgerðarleysi. Vonin er að hagvöxtur í heiminum fari aftur á fullt innan skamms og drífi þannig áfram útflutning í Þýskalandi og Austur Evrópu. Eins og sakir standa eru þetta í besta falli óskhyggja: Í febrúar sl. drógust pantanir eftir útflutningsvörum ESB saman um nær 40% á ársgrundvelli. Þetta er langmesti samdráttur sem mælst hefur og er þó kreppan mikla talin með. Til að mæta þessum erfiðleikum verður Sambandið að breytast t.d. koma á fót skuldabréfamarkaði og jafnvel fjármálaráðuneyti sem geti innheimt samevrópska skatta af þegnum sambandsins. Ef ekkert verður að gert er raunveruleg hætta á að samstarfið flosni upp. Öllum er ljóst að núverandi stefna mun að óbreyttu leiða til skipbrots - Eitthvað róttækt verður að gerast, ef afleiðingarnar eiga ekki að verða dramatískar.

Milton Friedman sagði eitt sinn að evran væri stærsta hagfræðitilraunin sem hefði verið gerð í heiminum. Síðustu tíu ár hafa vissulega gengið ágætlega og evrulöndin eiga heiður skilinn fyrir að þora út í þessa tilraun, en ekki má gleyma því að áratugurinn var mesta hagvaxtarskeið sem heimurinn hefur gengið í gegnum. Góðærið er að baki og nú mun fyrst reyna á. Warren Buffet sagði eitt sinn að þegar fjarar út þá komi í ljós hverjir eru sundskýlum og hverjir ekki. Ættum við ekki að bíða í fáein ár og athuga hvernig Sambandið er í stakk búið til að takast á við erfiðleika. Ég skal glaður éta ofan í mig þessar áhyggjur ef Sambandið reddar málunum og allt fellur í ljúfa löð.

Óvissa þýðir áhætta og nú þegar óvissan í ESB hefur aldrei verið meiri hefur áhættan sömuleiðis aldrei verið meiri. Allir þeir kostir sem Hallgrímur telur upp gætu auðveldlega orðið að engu innan eins árs. Ég er í sjálfu sér ekki á móti áhættu. - ef menn þola tapið er hún hið besta mál - en maður leggur ekki allt undir í áhættusömu veðmáli. Við ættum þó að vera búin að læra þá lexíu. 

Ekki var Adam lengi í Paradís. Góða tilfinningin eftir lestur greinar Jóns G. Jónssonar varð að engu þegar ég las þetta. 

Stjörnublaðamaðurinn Amborse á Telegraph fjallar um þýska stjórnmálamenn og verkalýðsleiðtoga sem segja að mikil hætta sé á að upp úr sjóði og til götuátaka komi í Þýskalandi á næstu mánuðum. þetta er ekki öfga-fólk úr Die Linke sem Amborse vitnar í heldur Gesine Swann sem hefur tvisvar verið frambjóðandi SDP í forsetakosningunum og Michael Sommer sem er formaður Sambands þýskra verkalýðsfélaga (DGB). Sommers segir fjöldauppsagnir vera "stríðsyfirlýsingu við þýska verkamenn".

Úff!

Ég hef lengi furða mig á því að ekkert er fjallað um lýðræðishallan og vaxandi ókyrrð í ESB löndunum í umræðunni hér heima. Þrátt fyrir að síðastliðin ár hafi verið ein mestu góðærisár mannkynssögunnar þá er hefur óánægja meðal Evrópubúa (sérstaklega meðal verkafólks) farið hratt vaxandi. Hér má sjá ógnvekjandi tölur um hvernig hallað hefur á frjálslynd viðhorf í Sambandinu undanfarin ár. Hvað gerist í kreppunni?

ps. Ég mæli með að þið kíkið á þessar tölur og berið saman viðhorfin í ESB löndunum annars vegar og hins vegar í Bandaríkjunum. Af því að spurningin um ESB virðist fyrst og fremst vera Identity pólítík þá skulið þið spyrja ykkur: Hvort samsvara viðhorfin í ESB eða BNA betur mínum eigin?    

Það var sem mig grunaði (sjá síðustu færslu). Bjartsýnisgreinin hans Gylfa í morgun var í besta falli blekkingaleikur. Hvernig datt honum í hug að skrifa grein um að útlitið væri bjartara en menn vildu vera láta þegar hann var ný búinn að fá þessa skýrslu í hendurnar sem segir að staðan sé mun alvarlegri en áður var talið.

Hvers vegna mátti ekki birta þessa skýrslu?

Er þetta ekki frétt? Nei, þetta er stórfrétt og mjög mikilvægar upplýsingar um stöðu íslensks atvinnulífs.

Það verður að birta þessa skýrslu ekki seinna en á morgun. Í henni eru svör við mikilvægustu spurningunum um stöðu efnahagslífsins. Hver er t.d. staða heimilanna? Hvað reikna menn með að margar fjölskyldur kikni undan skuldabyrðinni? Þessi svör munu gefa mikilvægar vísbendingar um hvers er að vænta á fasteignamarkaðinum. 

Annars á Sigmundur heiður skilinn fyrir að birta þessar upplýsingar og hugmyndir sínar um niðurfellingu skulda. Hann er hratt vaxandi stjórnmálamaður.   

	Sigmundur Davíð spáir öðru hruni
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Samhljómur er ekki það fyrsta sem kemur upp í hugann þegar maður hlustar á stjórnmálamenn þessa dagana. Um eitt virðast þó allir sammála: Núverandi stefna í efnahagsmálum - ofurháir vextir, verðtrygging og gjaldeyrishöft - er brjálæði. 

Þrátt fyrir þessa breiðu samstöðu þá er núverandi stefna staðreynd og ekkert hefur verið gert til að breyta um kúrs. Þetta er meira en lítið skrítin staða. Seðlabankinn er ennþá á verðbólgumarkmiði þótt það sé óumdeilt að sú stefna hafi komið okkur í vandræðin. Gjaldeyrishöftin eru ekkert á förum þótt öllum sé ljóst að óréttlætið og óhagkvæmnin sem hlýst af tvöfalt skráðu gengi er ólíðandi. Um næstu mánaðarmót munu svo verðbætur leggjast ofan á húsnæðislánin þótt verðtryggingin hafi rústað fjárhag heimilanna svo að óbreyttu stefnir hér í fjöldagjaldþrot og hrun húsnæðismarkaðar. 

Hvað veldur þessari þversagnakenndu stöðu?

Auk þessa að vera sammála um óbærilega vitleysu núverandi efnhagsstefnu eru stjórnmálamenn einnig sammála um að til skamms tíma sé AGS eina leiðin úr ógöngunum (Þeir sem leyfa sér að fara út fyrir þennan ramma eru umsvifalaus dæmdir úr leik sem kverúlantar, samsæriskenningasmiðir eða eitthvað þaðan af verra). Þá er meirihluti þingmanna ríkisstjórnarflokkanna einnig þeirrar skoðunar að eina lausnin til lengri tíma sé ESB. (það er kannski til marks um takmarkaða hugsun íslenskra pólitíkusa að þeir sjá aðeins lausnir sem hægt er að skammstafa).

Þegar betur er að gáð er samband þarna á milli, þ.e. milli núverandi efnahagsstefnu (fylgispekt við AGS) og áætlana um að ganga í Evrópusambandið. Þegar við skoðum framgang mála í Evrópusambandinu blasir við að margt er líkt með stefnunni sem er lögð fyrir Ísland annars vegar og hins vegar fyrir lítil ríki innan ESB sem líka hafa orðið illa úti í fjármálakreppunni.

Hver er munurinn á Íslandi og Írlandi? Einn stafur og sex mánuðir. Þannig hljómaði brandarinn fyrir nokkrum mánuðum, en í dag eru Írar sennilega hættir að brosa því brandarinn hefur reynst sannspárri en efnahagsspár írskra stjórnvalda. Írar hafa neyðst til að þjóðnýta einn stærsta banka landsins og ört vaxandi líkur eru á því að bankakerfið í heild fari sömu leið. Húsnæðismarkaðurinn er hruninn og nú er því spáð að landsframleiðsla dragist saman um allt að 10% (þröskuldurinn sem hagfræðingar segja að skilji á milli niðursveiflu og kreppu). Írland er í vondum málum rétt eins og Ísland. Fyrir hálfu ári síðan lofaði írski forsætisráðherrann guð fyrir að Írar hefðu evru því annars væri jafn illa fyrir þeim komið og Íslendingum. Þetta gætu hins vegar auðveldlega orðið "famous last words" - allavega hefur ástandið versnað dag frá degi síðan hann lét þau falla og ekki sér fyrir endann á vandræðunum. 

Og hver hafa viðbrögð stjórnvalda (og ESB) við írsku kreppunni verið. Í síðustu viku kynnti írski fjármálaráðherrann nýtt fjárlagafrumvarp sem hlotið hefur heitið "the budget from hell". Niðurskurður er boðaður í öllum liðum; atvinnuleysisbætur til ungs fólks verða skornar niður sem og barnabætur o.s.frv. Skattar verða hækkaðir og dregið verður úr opinberum framkvæmdum. Það var nefnilega það. Á sama tíma og efnahagslífið hefur orðið fyrir stórkostlegu áfalli og fyrirséð að eftirspurn í samfélaginu muni hrynja þá ætlar ríkið að herða sultarólina og hækka skatta. Hljómar kunnuglega? Á Írlandi (auk Lettlands og PIGS-landanna) ríkir nú verðhjöðnun sem þýðir að raunvextir fara hratt hækkandi, en eins og við þekkjum hér á Íslandi þá eru háir vextir grundvallaratriði í peningastjórn skv. verðbólgumarkmiði og í ráðleggingum AGS. Hvorki Ísland né Írland mega grípa til þeirra ráða sem Bandaríkin og Bretland hafa notað til þess að ná vaxtastiginu niður. 

Sömu sögu er að segja frá Lettlandi en hvað eiga þessi þrjú ríki - Ísland, Lettland og Írland - sameiginlegt? Jú, ESB.

Þótt við séum ekki aðilar að Evrópusambandinu stefnir meirihluti þingmanna ríkisstjórnarinnar (og starfsmanna stjórnsýslunnar) þangað inn. Ef markmiðið er aðild þá verða stjórnvöld að sýna að þau séu tilbúinn að ganga undir "aga" sambandsins eða Maastricht skilyrðin svokölluðu. Ég hef átt í viðræðum við jafnaðarmenn sem segja að innganga okkur muni krefjast fórna (sjá jbh.is). Hvernig er er hægt að skýra linkindina í Icesave-deilunni öðruvísi en að þar hafi stjórnvöld ekki vilja styggja ESB og eyðileggja möguleika okkar á skjótri inngöngu. Við erum ekki enn gengin í Evrópusambandið en við fylgjum stefnu Evrópusambandsins.    

Hvað er athugavert við stefnu ESB? Ef menn vilja finna fordæmi í sögunni um fjármálakreppu eins og þá sem við glímum nú við verða menn að fara aftur til Kreppunnar miklu. Skv. hagfræðinginum Irvin Fisher (þetta er líka ríkjandi skoðun meðal nútíma hagfræðinga eins og Ben Bernanke) þá var Kreppan mikla afleiðing svokallaðrar skuldaverðhjöðnunar (e. debt deflation) sem orsakaði vítahring minnkandi eftirspurnar í efahagskerfinu. Það sama er að gerast í Evrópusambandinu í dag. (Ef menn vilja lesa meira um þetta þá bendi ég vinstrimönnum á blogg Paul Krugmans á NYT og hægrimönnum á pistla Ambrose Evans-Pritchard á Telegraph). Óbilandi trú Evrópska Seðlabankans á verðbólgumarkmiðið minnir óþægilega mikið á þrákelkni seðlabanka Evrópu við gullfótinn í árdaga kreppunnar miklu. 

Þorsteinn Pálsson, Benedikt Jóhannesson, Ólafur Stephensen og Sigurður Már Jónsson eru allir á einu máli um að hér stefni að óbreyttu í annað hrun. Og ég er þeim fullkomlega sammála; þegar gríðarlegur samdráttur í fjárfestingum atvinnulífsins, einkaneyslu heimilanna og útgjöldum ríkisins á sér stað samtímis þýðir það ekkert annað en algjört hrun eftirspurnar í hagkerfinu. Þessir þungavigtarmenn telja hins vegar allir að "eina" lausnin felist í inngöngu í ESB. Hér er ég fullkomlega ósammála, enda ákveðin þversögn fólgin í þessari skoðun: Við fylgjum í einu og öllu stefnu ESB og það er hún sem felur í sér annað og meira hrun.

Þvert á móti er verkefnið að komast út úr Evrópusambandinu og þeirri stórhættulegu efnahagsstefnu sem þar er nú rekin. Við eigum frekar að horfa vestur um haf til ríkisstjórnar Obama sem beitir nú öllum tiltækum ráðum til þess að ná niður vöxtum og halda uppi eftirspurn í hagkerfinu. Við eigum að lækka vexti, láta seðlabankann fjármagna fjárlagahallann (ekki taka erlend lán) og kaupa skuldir í íslenskum krónum til afskrifta. Leyfa genginu að falla og finna sinn botn og efla innlenda framleiðslu. Þær þjóðir sem komu best út úr Kreppunni miklu voru þær sem viðurkenndu vandann, sögðu skilið við úrelta hugmyndafræði og létu gjaldmiðla sína falla. Íslendingar voru ekki svo lánsamir þá og við megum ekki endurtaka sömu mistökin